زعفران یکی از ارزشمند ترین گیاهان طبیعت است که کاشت آن از زمانهای گذشته تا به حال در قسمت هایی از کشورمان بخصوص نواحی جنوبی خراسان تداوم یافته است .

ویژگی های خاص این محصول شامل نیاز کم به آب ، ماندگاری محصول در مدت طولانی ، حجم و وزن کم ، عدم نیاز به ماشین آلات سنگین و پرهزینه زراعی ، بهره برداری ۷-۴ ساله در یک نوبت کاشت و توان جذب نیروی کار زیاد از یک طرف و از طرفی دیگر مصارف در حال گسترش غذایی دارویی و صنعتی باعث افزایش روز به روز قیمت این محصول و توسعه کشت آن گردیده است. براساس تحقیقات انجام شده ایران ظرفیت تولید حد اقل ۱۵۰ تا ۱۶۰ تن زعفران را دارا می باشد که فقط ۵ یا ۶ کشور دنیا توانمندی تولید زعفران را از نظر طبیعی دارند . از ۱۳۰ تن زعفران تولید شده ۲۰ تن در کشور مصرف شده و ۱۱۰ تن آن صادر گردیده است که در واقع ۸۰% زعفران تولیدی جهان توسط ایران تولید شده است. اسپانیا با اینکه بازار زعفران جهان را در دست دارد اما از نظر تولید زعفران در واقع تولید ناچیزی در مقابل تولید زعفران در ایران دارد . منطقه اصلی تولید زعفران در اسپانیا منطقه لامانچا می باشد که از نظر وسعت و شرایط آب و هوایی شاید حتی قابل مقایسه با خراسان نباشد .

زراعت زعفران:

۱-آب و هوای مناسب زعفران

زعفران گیاهی است نیمه گرمسیری است و در نقاطی که دارای زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و خشک به خوبی می روید.

مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد و ایکن چون دوران رشد آن مصادف با پائیز و زمستان و اوایل بهار است طبعاً در این ایام به هوای مناسب و معتدلی نیاز دارد. در دوره خواب یا استراحت گیاه (تابستان) بارندگی یا آبیاری برای آن مضر است بنابراین کشت و کار آن در مناطق گیلان و مازندران و مناطق گرم جنوب کشور معمول نیست.

اراضی آفتاب گیر و بدون درخت که ضمناً در معرض بادهای سرد نیز نباشد برای رشد زعفران مناسب است.

حداکثر دمای این گیاه بین ۴۰-۳۵ درجه سانتی گراد و در ارتفاع بین ۱۳۰۰ تا ۲۳۰۰ متر از سطح دریا عملکرد خوبی را شان داده است.

۲- خاک مناسب پرورش زعفران

از آنجائیکه پیاز زعفران مدت نسبتاص زیادی (۷-۵ سال) در زمین می ماند. خاک زمین باید سبک با ترکیبی از شن و رس باشد که پیاز بتواند در این مدت علاوه بر تأمین مواد غذائی, در مقابل شرائط خاص منطقه ای نیز مقاومت نماید.

بنابراین جهت رشد و نمو مناسب گیاه و تولید محصول مرغوب و مطلوب زمین های حاصلخیز و زهکشی شده بدون درخت با خاک (لومی, لیمونی, رسی و شنی) و آهک دار که PH آن بین ۸-۷ باشد بر زمین های شور, فقیر و مرطوب, اسیدی ترجیح داد.

زعفران در زمین هائیکه درارای قلوه سنگ یا علف های هرز یا مواد آلی پوسیده نشده باشد محصول خوبی نمی دهد.

۳- تهیه زمین

در این طریق زمین کرت بندی شده و طول و عرض کرت ها را نسبت به شیب زمین و قدرت آب تعیین می کنند معمولاً طول و عرض کرت ها در حد بین ۱۰×۴ تا ۱۰۰×۱۰ متر می باشد در زراعت مکانیزه زعفران زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاوآهن شخم می زنند در بهار پس از قطع بارانهای بهاری خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله شکنی از وجود علفهای هرز پاک می کنند در مردادماه یا شهریور پس از پخش ۸۰-۴۰ تن کود حیوانی و ۲۰۰ کیلوگرم فسفات آمونیم زمین را بصورت فارو در میاورند و برای کشت آماده می کنند. (البته متخصصین تغذیه ای توصیه می کنند که حدود ۲۵۰ کیلو گرم سولفات پتاسیم نیز در این مرحله با خاک مخلوط گردد)

۴-انتخاب پیاز و زمان کشت زعفران

احداث مزارع جدید زعفران فقط بوسیله پیاز آن مقدور و معمول است. بنابراین تهیه و انتخاب پیاز موغوب جهت کاشت در ایجاد و گسترش کشت حائز اهمیت است.

پیاز زعفران را می توان از خاک در آورده به انبار یا مزرعه دیگری منتقل نمود, با توجه به دوره خواب با استراحت پیاز که اواخر اردیبهشت ماه تا اواخر مرداد ادامه دارد می توان در این فاصله نسبت به بیرون آوردن پیاز اقدام کرد.

بهتر است پیازها پس از بیرون آوردن از زمین کاشته شوند تا پیازها ضمن ادامه استراحت در زمین جدید مستقر شوند. با وجود این پیاز زعفران را برای مدت چندماه در محل های سرد و خشک به ارتفاع ۳۰-۲۰ سانتیمتر می توان بصورت پخش شده نگهداری نمود ولی این امر باعث عدم توسعه فیزیولوژیکی گلها شده و باد دهی سال اول کشت را شدیداً کاهش می دهد.

۵-نوع و مقدار کشت پیاز زعفران

بطوریکه گفته شد زعفران به وسیله غده ساقه که عبارتست از پیازهای توپر (بنه) می باشد ازدیاد می شود و اندازه آن از یک فندق تا یک گردو متفاوت است.

پیازها بهتر است قبل از کاشت با سموم قارج کش از قبیل سرزان, تری تیزان و گرامنیون و غیره به نسبت ۵۰۰-۳۰۰ گرم سم برای یکصد کیلو پیاز بر علیه بیماریهای قارچی ضد عفونی شوند.

مقدار کاشت پیاز بسته به ریزی و درشتی از ۱۰-۳ تن در هکتار فرق می کند. فواصل کاشت معمولاً ۳۰-۲۵ سانتیمتر از هر طرف می باشد.

۶-عملیات کاشت پیاز زعفران

برای کاشتن پیاز زعفران ابتدا چاله های یک ردیف را با بیل درمیاورند ور در داخل هر چاله بطوریکه گفته شد از ۱۵-۳ پیاز قرار می دهند.

در اسپانیا کاشت زعفران به صورت دیم صورت می گیرد پیازهای زعفران به جای کپه کاری در داخل ردیف ۴ بفاصله ۵ تا ۸ سانتیمتر از همدیگر کاشته می شود. و ردیف های کاشت از یکدیگر ۳۵-۳۰ سانتیمتر فاصله دارد. پس از انجام عمل کاشت روی شیارها را با ماله پوشانده و زراعت ردیفی بنظر می رسد.

برای اینکه گیاهان بطور طبیعی رشد نموده و به زندگی خود ادامه دهند بمواد غذائی فراوان و کافی احتیاج دارند که البته زعفران نیز از این قاعده کلی مستثنی نیست.

مواد غدائی مورد نیاز ضروری گیاهان عبارتند از:

الف- کربن (c), اکسیژن (o) و هیدروژن (H).

ب- ازت (N ), فسفر (P), پتاس (K), گوگرد (S) و منیزیم (Mg)

ج- آهن (Fe), منگنز (Mm), روی (Zn), مس (Cu), بر (B), مولیبدن (Mo)

بهترين موقع برداشت گل به منظور مرغوبيت و عطر و رنگ زعفران صبح خيلي زود و قبل از باز شدن غنچه ها مي باشد.

عمل گل چيني به اين صورت است كه گل چين نوك غنچه را گرفته و گل را بيرون مي كشد. بلافاصله پس از جداسازي زعفران عمليات خشك كردن صورت مي گيرد. بر اساس بررسی‌های انجام‌شده هر چه مرحله خشک‌کردن زعفران در دمای بالاتر و در مدت‌زمان کوتاه‌تری انجام شود به حفظ ویژگی‌های کیفی زعفران افزوده می‌شود.

می‌توان گفت افزایش ضخامت لایه زعفران بر خصوصیات کیفی آن بسیار تأثیرگذار می‌باشد؛ بنابراین انرژی خیلی زیاد و زمان طولانی‌مدت برای خشک‌کردن زعفران به‌وسیله ماکروویو و مکانیزم گرما باعث از بین رفتن خواص می‌شود.

لازم به ذکر است دستگاه های خشک کننده زعفران در شرکت ورنا تجارت با بکارگیری مکانیزم سرما موجب حفظ کروسین، پیکروکسین و سافرانال زعفران می‌شود.